उस्मानाबादी शेळी
शेळी भारतासह अनेक कमी उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये
शेतकऱ्यांच्या जीवनमानात मोठी भूमिका बजावते. उस्मानाबादी शेळीची उच्च रोग प्रतिकारशक्ती, सुधारित उत्पादन, अल्पावधीत
झटपट वाढ, बाजारपेठेतील चांगली मागणी, विष्ठेची उपयुक्तता यामुळे त्या लहान, अत्यल्प आणि भूमिहीन शेतकरी आणि शेतमजूर यांच्या संगोपनासाठी सक्षम आहेत. शेळ्यांच्या विविध जातींमध्ये, उस्मानाबादी जातीला ICAR- National Bureau of Animal Genetic Resources (NBAGR) ने INDIA_GOAT_1100_ Osmanabadi_06017 या नावाने मान्यता दिली आहे. ही जात महाराष्ट्रातील उस्मानाबादी जिल्ह्यातील मूळ रहिवासी आहे आणि मुख्यतः
मांस आणि दुधासाठी पाळली जाते. उस्मानाबादी
नर आणि मादी दोन्ही शेळ्या मध्यम आकाराच्या असतात ज्यांचे शरीर आणि पाय लांब असतात. ते काळ्या रंगाचे असतात आणि लहान सरळ/वक्र शिंगे (सुमारे 13 सेमी) मागे, वर आणि खालच्या दिशेने वळलेले असतात. त्यांचे झुकणारे कान जे सुमारे 20 सेमी आकाराचे असतात ते पांढरे ठिपके असलेले
असू शकतात. उस्मानाबादी जाती सर्व प्रकारच्या संगोपन पद्धतींसाठी
उपयुक्त आहे, सर्वात आदर्श म्हणजे अर्ध-गहन प्रणाली (चर आणि बंद) जेथे विस्तृत (चराऊ पद्धत) आणि गहन प्रणाली (शून्य चर
प्रणाली) च्या तुलनेत जास्त उत्पादन दिसून आले आहे. ही जात लवकर परिपक्वता, विपुलता आणि
चांगल्या ड्रेसिंग टक्केवारीसाठी ओळखली जाते.
उस्मानाबादी
शेळी जातीचे प्रकार
1. शिंगांसह काळे शरीर (काळी)
हि
उस्मानाबादी शेळी डोंगराळ भागात उष्ण हवामानात राहत असून काटक व खादाड आणि मांसाला
रुचकर असून पिल्ले देण्याची क्षमता दोन ते चार पर्यंत असते.
2.
काळे शरीर आणि शिंगे नसलेली
(होंडी)
या
उस्मानाबादी शेळीच्या जातीचा वजनवाढ वेग इतर शेळ्यांच्या तुलनेत जास्त आहे. बारा
महिन्यात तीस किलो वजनवाढ होणारी शेळी असून मांस चवदार व स्वादिष्ठ आहे.
3.
पांढरे कान आणि शिंगे असलेले काळे शरीर (मोरकर्णी)
हि उस्मानाबादी शेळी इतर
जातीच्या तुलनेत जास्त दर्जेदार दूध देते असे शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे.
4.
काळे शरीर, पांढरे कान आणि पोल
(शिंगरहित मोरकर्णी)
या शेळीचा वजनवाढीचा वेग जबरदस्त असून बारा महिन्यात पस्तीस
किलोपर्यंत वजनवाढ होते. बागायत भागात उत्तम वाढ देणारी खादाड जात आहे.
5. काळे शरीर आणि लांब कान (लंबकर्णी)
या
जातीचे वैशिष्ठ म्हणजे इतर जातीपेक्षा झपाट्याने वजनवाढ होते. अन्नाचे रूपांतर
मांसात करण्याची क्षमता जास्त. पिल्लांची जन्माची टक्केवारी इतर शेळ्यांच्या
तुलनेत जास्त. चौदा महिन्यात दोन वेते देणारी अशी ही जात आहे. पंधरा महिन्यात
चाळीस किलो वजनवाढ होण्याची क्षमता आहे.
